Ancòi volerìa (pòdo?) parlar de vèci mistéri. De mistèri che se fèva en stràa. E sicòme ‘sti lavoradòri i passèva en mèz ai paesi, i gosèva ciamàndo soratùt le dòne, quele che ben o mal le era en casa quando i marìi i era a laoràr o da altre bande. E alòra l’era ‘ste dòne che le vegnìva zò e le se metèva d’acordi co ‘ sti ambulanti, come i ghe ciàma i ‘taliàni.
SCOMINZIEM DAL STRAZER.
Parlèn dei primi del Novezènto, se sa. Anca a Arco, nela “Busa”, gh’era pòch o tant roba che vanzèva nele case. No come adès. Anca perché i vanzaròti dela cosìna i li dropèva per le galine, i cagni, altre beste. I pochi baràtoi che girèva per casa i vegniva comodi come vasi per i fiori. E se qualcòs se roteva … no se ‘l butèva via. Prima, fin che se podèvam, se provèva a giustàrlo. En po’ come se fa adès, co la crisi, co le màchine … E comunque qualcòs vanzèva anca alòra.
“Stràze, òssi, fer vecio, pèl de cunèl”, el gosèva el strazèr. Che ala fin dela fèra, el compreva tut quel che ades se la va benm el finìs nela diferenziata.
Po’ ‘sto strazèr el pesèva la mercanzia co la stadèra, tant al chilo, e ‘nvanti col so prosàch en spala e ‘l so carèt semper gosàndo: “Stràze, òssi, fer vecio, pel de cunèl”.
A Arco, oltra a ‘sti strazèri che pasèva per le case, gh’era na zèrta Lechner, dèta “Lènera”. La gh’avèva botèga en via Ferèra. E la la ciapèva per tre soldi al chilo lana e vestidi dropài en cambio dele “cèpe”, cioè piati, scodele e vasi. Po’ la vendeva tut a quei a l’ingròso.
En fiol dela Lènera, el Bernardo, el gh’aveva la botèga de l’orologièr en via Vergolam. Na volta l’aveva giustà na sveia. La nèva ben ma la segnèva semper le oto e meza … E alora i piazaròi, nàndo a scola, i averzeva la porta e i goseva: Bernardo, l’è le oto e meza … “. E po’ i scapèva via.
N’àlter dei mistéri de stràa l’era quel del pesatèr. Ogni vèndro i pesateri i vegniva da Torbole con en car piem de pèssi del Garda; àole, sardène, pèrsico, anguile, lùzzi. I gh’aveva el so posto en piaza a Arco, vizim ala statua del Mosè. Un de lori el gireva però per le stràe con ‘d ‘en zest. Aole fresce e sardène del lach” el gosèva. La zent la ciameva tuti i pèssi pessàte… la nèva anca chi tant al chilo. El vendro po’, dì de magro, se sentiva dapertut l’odor de la fritura. L’era festa soratut per i puteloti.
E FINIM COL SPAZACAMIN.
Na volta gh’era la cosìna economica, el fogolar co le banche de legn per ”ciapàr na calda” quando se vegniva en casa dal fret. Po el fornèl a ole, en maiolica, nela stùa, che l’era l’unico sito (no web, neh) scaldà. Bisognèva averghe almen en par de camini. E tegnirli neti dala caràza.
El spazacamin de Arco alora l’era en zerto Zanèla de Stranfòr, che ‘l lavorèva col fiòl. Po’ gh’a dat na mam el Modesto Ischia deto Mèro.
El spazacamin el rivèva co na picola scala nel bràz e i atrèzi: na corda o na cadèna e na grosa bòcia de fer. A questa el ghe lighèva na fassìna de rami de violòr, l’alloro, o de èls, il leccio che i cresse ben da le nosse bande. I nèva sul quèrt e i fèva nar zo da la cana del fùm sti armamentàri per netar el camim.
Nel camìn del fogolàr enveze se el spazacamim el neva su da soto, a forza de gòmbet, ‘l vegniva for enzima … ma nero come el babào.
